مقاله/اسرار غصب فدک و دفاع از آن

فاطمی دز/

به گزارش فاطمی دز/ در چنین ایامی در ماه ربیع الاول سال 11 هجری ماجرای غصب فدک به وقوع پیوست که در پی آن به دستور خلیفه غاصب وقت نماینده حضرت زهرا سلام الله علیها از فدک اخراج شد و رسما فدک غصب شد.

با توجه به ابعاد مختلف این واقعه تلخ تاریخی در این به به بررسی بخشی از اسرار غصب فدک می پردازیم.

اسرار غصب فدک و دفاع از آن

>در جستجوی اسرار فدک

>فدک مسئله‏ی مالی نیست

>تحقیق برای یافتن ریشه‏های غصب فدک

>راه کشف حقیقت در ماجرای فدک

در جستجوی اسرار فدک

نخستین سؤالی که مسئله‏ی «فدک» در ذهنها ایجاد می‏کند آن است که چرا «غصب فدک» در میان غصبهایی که از حقوق اهل‏بیت علیهم‏السلام شده شاخص است و اهمیت آن در کدام نقطه نهفته است؟ چرا امیرالمؤمنین و حضرت زهرا علیهماالسلام این اندازه بر سر آن پافشاری کردند؟ چرا ائمه‏ی معصومین علیهم‏السلام در فرصتهای مناسب آنرا نزد مردم مطرح می‏کردند و نام آنرا زنده نگاه می‏داشتند؟

شخص امیرالمؤمنین علیه‏السلام پس از شهادت حضرت زهرا علیهاالسلام بارها مسئله‏ی فدک را مطرح فرموده، و امام باقر و امام صادق و امام کاظم و امام رضا علیهم‏السلام در چندین مجلس آنرا مطرح کردند. زینب کبری علیهاالسلام در سن کودکی خطبه‏ی مادر را حفظ کرد و آنرا به نسلهای بعد از خود منتقل ساخت.

همچنین برخی اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله و نیز علمای شیعه در 14 قرن چراغ آن را روشن نگاه داشتند. چرا دشمنان نیز در طول تاریخ در صدد خاموش کردن این منار هدایت بوده‏اند و به صور مختلف به مقابله با آن برخاسته‏اند؟ این سؤال انگیزه‏ای است که این بخش کتاب را به خود اختصاص داده است.

فدک مسئله‏ ی مالی نیست

هر انسان نکته سنجی می‏داند که در فدک مسئله‏ی غصب و اجحاف مالی اگر چه در حد بسیار بالائی بود ولی بعنوان یک ضربه‏ی اقتصادی برای حضرت زهرا علیهاالسلام مطرح نبود، چه آنکه حضرت درآمد فدک را صرف فقرا می‏نمود، و در همان ایام که مالک فدک بود و طی چهار سال که درآمد کلان آن را در اختیار داشت، در خانه غذای روزانه هم یافت نمی‏شد و گاهی سه روز همه‏ی اهل خانه روزه بودند و با آب افطار می‏کردند و در همان ایام چادر فاطمه علیهاالسلام از چند جا وصله داشت.

امیرالمؤمنین علیه‏السلام در این باره می‏فرماید: «بدانید که امام شما از دنیایش به دو لباس کهنه و از غذایش به دو قرص نان اکتفا کرده است... بخدا قسم از دنیای شما طلایی جمع نکرده‏ام، و از غنایم آن چیزی ذخیره نکرده‏ام، و برای این لباس کهنه‏ام حتی لباس کهنه‏ی دیگری ذخیره نکرده‏ام و از زمین آن چیزی تصرف نکرده‏ام و از این دنیا جز به اندازه‏ی قوت کمی[1]نگرفته‏ام و دنیا در نظر من بی‏ارزش‏تر و پست‏تر از آب بینی بز است.

بلی، از آنچه زیر آسمان است فدک در دست ما بود، که نسبت به آن هم عده‏ای بخلشان برانگیخته شد و عده‏ای به آن اعتنا نداشتند. خداوند خوب حاکمی است! من فدک و غیر فدک را می‏خواهم چکنم»؟[2].

[1]در عبارت «اتان دبره» بود که بصورت فوق ترجمه شد.

[2]نهج‏البلاغه: نامه‏ی 45.

اسرار غصب فدک

غصب فدک برای غاصبین اهداف مهمی را برآورده می‏کرد که با آن پایه‏ های اصلی راه خود را استحکام می‏بخشیدند، که ذیلاً به بیان این مهم می‏پردازیم.

در ماجرای غصب فدک آنچه به ضدیّت با اهل‏بیت علیهم‏السلام منتهی می‏شد جهات زیر است:

1. مقابله با مقام عصمت،

2. مقابله با احترام و محبت خاص به اهل‏بیت علیهم‏السلام،

3. زیر پا گذاردن مبانی دینی که توسط پیامبر صلی الله علیه و آله تبیین شده بود،

4. پیش‏گیری از قوانین بعدی اسلام که باید توسط اهل‏بیت علیهم‏السلام بیان می‏شد،

5. گرفتن منبع مالی از اهل‏بیت علیهم‏السلام.

و آنچه به استحکام حکومت ساخته‏ی بشر برمی‏گردد که نامی از وحی و اهل‏بیت علیهم‏السلام در آن نیست، از این قرار است.

1. نشان دادن قدرت بر بدعت‏گزاری،

2. نشان دادن قدرت اجرایی،

3. طرفدار نمودن مردم نسبت به خود،

4. بدست آوردن منبع مالی برای اقدامات خود.

>مقابله با مقام عصمت

>مقابله با احترام و محبت خاص به اهل‏بیت

>زیر پاگذاردن مبانی دینی

>پیش‏گیری از قوانین بعدی اسلام

>گرفتن منبع مالی از اهل‏بیت

>نشان دادن قدرت بدعت‏گذاری

>طرفدار نمودن مردم نسبت به خود

>بدست آوردن منبع مالی برای اقدامات خود

اسرار پیگیری اهل‏بیت در مسئله‏ ی فدک

در مقابل نیتهایی که غاصبین برای غصب فدک داشتند، امیرالمؤمنین و حضرت زهرا علیهماالسلام اهدافی متقابل به اضافه‏ی مقاصد مقدس دیگری در نظر داشتند که آنگونه برخورد کردند و استقامت نمودند.

در بین این اهداف فقط یکی به خود اهل‏بیت علیهم‏السلام مربوط می‏شد و بقیه مقابله با دشمنان دین به صور مختلف بود تا از اجرای اهداف خود عاجز شوند.

>دفاع از عصمت اهل‏بیت

>معرفی مبغضین و اذیت کنندگان فاطمه

>اعتراض و معرفی بدعت‏گزاران جاهل

>اثبات ضدیت غاصبین با دین خدا

>مقابله با استناد کارها به اجتماع و اتفاق مردم

>شکستن قدرت ظالم و مقابله با زور

>ندادن شرایط مالی به غاصبین

>در دست داشتن شرایط مالی مناسب

دفاع از عصمت اهل‏بیت

آنچه به اهل‏بیت علیهم‏السلام مربوط می‏شد ایستادگی در مقابل خدشه‏دار شدن عظمت مقام عصمت بود. در واقع غاصبین که بدون محاکمه فدک را غصب کردند در درجه‏ی اول خواستند فاطمه علیهاالسلام را در تصرف فدک ناحق جلوه دهند و در مرحله دوم کار خود را حق به جانب نشان دهند و در مرحله‏ی سوم طلبکار هم باشند که اصلاً از روز اول چرا فاطمه علیهاالسلام خودش فدک را تقدیم نکرده است!!!

آنچه بعنوان استدلالها و اتمام حجتها در مقابل غاصبین انجام گرفت که مجموعه‏ای از آیات قرآن و کلمات پیامبر صلی الله علیه و آله و عرفیات مسلم اجتماعی و اخلاقی است، برای آن بود که اگر سکوت می‏کردند آینده‏ی تاریخ چنین قضاوت می‏کرد که نکند فاطمه علیهاالسلام هم به ناحق آنرا در تصرف داشته که وقتی از او گرفتند هیچ نگفت؟!

بخصوص آنکه دشمن در پی سوژه‏ای بود که این جهت را برای اهل‏بیت علیهم‏السلام ثابت کند.

لذا قبل از هر دلیلی، واضح‏ترین جهت در اقدام و استقامت آن دو معصوم در مسئله، اثبات حقانیت خود و پیشگیری از اهداف خبیث غاصب بود تا قداست مقام عصمت به هیچ عنوان تحت سؤال نرود و برای همیشه تاریخ بدانند که اموال دنیا- به هر بزرگی که باشند- کوچکتر از آنند که مقام شامخ معصوم را پایین بیاورند.

درجه‏ی رفیع عصمت که به عرش می‏ساید و از جانب خداوند است بمعنای صاحب اختیار کل جهان است و تصرف در تکوین و تشریع مطرح است. این مقام را کجا که سبک مغزانی در صدد نسبتهای پیش پا افتاده‏ای باشند که از دهان و شکم تجاوز نمی‏کند؟!

با در نظر گرفتن این جهت اصلی که به خود اهل‏بیت علیهم‏السلام مربوط می‏شد می‏پردازیم به جهاتی که مربوط به دشمن بود و باید انجام می‏شد.

معرفی مبغضین و اذیت کنندگان فاطمه

غاصبین و مردم واقعاً در پی قطعه زمینی بنام فدک نبودند، چرا که زمین برای غصب کردن بسیار بود و لزومی نداشت از میان آن همه باغهای حجاز که در چهار سوی مدینه بود فقط سراغ فدک بیایند.

این اقدام ناجوانمردانه، فقط عیار حب و بغض را روشن کرد. وقتی گرفتن ملک فاطمه علیهاالسلام مطرح شد بسیاری از دلها از خوشحالی تپیدن گرفتند و قرار از کف دادند. آنگاه که فهمیدند حضرت زهرا علیهاالسلام از این اقدام بشدت منزجر شده است بیشتر شتاب گرفتند و بغض خود را ظاهر کردند. آنگاه که اذیت دختر پیامبر صلی الله علیه و آله به میان آمد جمعیت بیشتری جمع شدند، و آنگاه که جسارتی عظیم به فاطمه علیهاالسلام صورت گرفت کسی لب باز نکرد.

این زمینه محک خوبی برای باز کردن سفره‏ی دلها بود تا معلوم شود مسئله بر سر قطعه زمینی نیست، بلکه این بغضهای نهفته با خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله است که چنین بروز کرده است. امیرالمؤمنین و حضرت زهرا علیهماالسلام هم با مقاومتشان خواستند هرچه بیشتر این باطن نهفته‏ی غاصبین و طرفدارانشان را روشن کنند. هرچه استقامت بیشتر می‏شد بغض و اذیت اوج می‏گرفت و نشان می‏داد که چند نفر در محبت فاطمه علیهاالسلام باقی مانده‏اند، چند نفر با دشمن او دشمن‏اند، و چند نفر دشمن او و طرفدار دشمن اویند و آماده‏اند تا کینه‏های کهنه را خالی کنند.

این بهترین نتیجه‏ای بود که می‏توانست برای نسلهای آینده روزنه‏ای برای تحلیل صحیح وقایع باشد و چنین هم شد. امروز همه می‏دانند که دوست فاطمه علیهاالسلام فدک او را غصب نمی‏کند و قلب او را نمی‏آزارد و گریه‏ی او را بلند نمی‏کند و در کوچه او را مورد جسارت قرار نمی‏دهد، و برای قطعه زمینی این همه دختر پیامبر صلی الله علیه و آله را به مسجد و محاکمه نمی‏کشاند. اکنون که دشمن زهرا علیهاالسلام شناخته شد عضویت در هر دو جبهه اختیاری است. اینکه فاطمه علیهاالسلام به دشمنان خود اعلام کرد: «حتی یک کلمه با شما سخن نخواهم گفت تا نزد پیامبر صلی الله علیه و آله بروم و شکایت شما را نزد او ببرم» تا آخر روزگار خط فاطمه علیهاالسلام را برای شیعیان و طرفدارانش روشن کرد.

اعتراض و معرفی بدعت‏گزاران جاهل

از اهدافی که بر عهده‏ی رهبران دین است معرفی بدعت‏گزاران و تبیین روش آنان است تا مردم گمراه نشوند. این بیان باید طوری صاحبان بدعت را معرفی کند که هم ترفندهای آنان شناخته شود و هم برای آیندگان راه روشنی ارائه شده باشد.

امیرالمؤمنین و حضرت زهرا علیهماالسلام در چندین مرحله اتمام حجت- که شرح آن خواهد آمد- بخوبی مشت بدعت‏گزار را باز کردند که هم با قرآن ضدیت می‏نماید و هم گفته‏های پیامبر صلی الله علیه و آله را زیر پا می‏گذارد و هم به آسانی به پیامبر صلی الله علیه و آله دروغ و افترا

می‏بندد و هم به ساده‏ترین مبانی قضاوت جاهل است و نمی‏داند از که شاهد بخواهد و از چه کسی قَسَم طلب کند، و هم جهل مطلقی نسبت به همه‏ی جوانب دیگر بر مغز او حاکم است که حتی قادر نیست باطل خود را نیک جلوه دهد!

پس از احتجاجات امیرالمؤمنین و حضرت زهرا علیهماالسلام، ابوبکر و عمر بطوری خلع سلاح شده بودند که رسماً گفتند: «ما قادر به مخاصمه با شما نیستیم و جواب شما را نمی‏توانیم بدهیم، ولی باید (به زور!) آنچه ما می‏گوئیم انجام شود». وقتی این اقرار را نمودند حقیقت تمام عیار جلوه کرد و بدعت‏گزار بخوبی معرفی شد و هدف حاصل گردید.

اثبات ضدیت غاصبین با دین خدا

فدک سبب خوبی شد برای معرفی باطن و خمیره‏ی اصلی غاصبین تا پایه‏ی کار بر همه روشن باشد.

هدف اصلی غاصب، محو اثر دین و طبعاً محو حافظین دین از صفحه‏ی اجتماع، و محو آثار و یادگارهای یادآور دین و پیامبر صلی الله علیه و آله بود تا راه برای بازگشت سریع به جاهلیت باز باشد. وقتی مدافع دین نبود و آنگاه که دین در اجتماع کم رنگ شد و آنچه یادآور و احیا کننده‏ی دین در اذهان است از انظار مردم پاک شد، براحتی می‏توان مردم را به جاهلیت سوق داد و بدعتها را به جای خالی دین جایگزین کرد. بدعتها چیزی جز همان مبانی جاهلی و اخلاق جاهلیت نیستند.

در مسئله‏ی فدک که در ظاهر بعنوان غصب یک ملک شخصی بروز کرده بود، امیرالمؤمنین و حضرت زهراعلیهما السلام سعی وافری نمودند تا این حقیقت را به مردم برسانند که در سایه‏ی این مسئله ضربه‏های سهمگینی بر پیکر دین وارد می‏شود و این مقدمه‏ای برای گامهای بعدی خواهد بود.

مقابله با استناد کارها به اجتماع و اتفاق مردم

در دین خدا حکم و امر از آن خدا و نمایندگان اوست. مردم بعنوان مجموعه‏ی محترمی بنام اجتماع و جامعه مطرح هستند، ولی قدرت تشخیص حقایق و حکمتها در حد عقل ضعیف بشر نیست، و در این مورد انسانها بارها و بارها امتحان داده‏اند و خود نتیجه‏ی خسران آن را گرفته‏اند.

ابوبکر و عمر در چنین اقدام جسورانه، مستمسکی بعنوان اتفاق مردم را به میان آورده بودند، که حضرت در چند جبهه با آن مقابله کرد و در پایان خودِ اجماع کنندگان را مورد خطاب قرارداد که بر فرض قبول اتفاق، چه حق دارید که بر سر باطل اتفاق کنید و چه کسی این اجازه را به شما داده است؟ اگر همه‏ی مردم روی زمین هم بر باطل اتفاق کنند به خدا ضرری نمی‏رسانند و حقیقت تغییر نخواهد کرد.

اضافه بر آنکه سوء استفاده‏ی غاصبین از حال روانی مردم و در نظر گرفتن سوابق آنان و استفاده از ترفندهای اخلاقی و ارائه‏ی مظاهر تقوا و حاکم کردن زور در اجتماع برای حصول اجماع، همه باعث بوجود آمدن این حالت خاص شده بود، و با این اقدام حضرت همه‏ی این ترفندها بر ملا شد.

شکستن قدرت ظالم و مقابله با زور

نکته‏ی جالبی که فطرتاً برای هر بشری قابل درک است مقابله با ستم و اعلام نفرت از آن است. اگر فدک را ضمن یک خواهش و تقاضا از حضرت مطالبه می‏کردند شاید شکل مسئله فرق می‏کرد. اگر لااقل مجلس محاکمه‏ای تشکیل می‏دادند باز صورت کار تغییر می‏کرد.

اینکه برای تصرف ملکی که تحت تصرف کسی است بدون طی مراحل قانونی و محاکمه و شنیدن دلیل مدعی و مدعی علیه، با استفاده از زور مأمورانی بروند و نماینده‏ی حضرت زهرا علیهاالسلام را از فدک بیرون کنند، حاکی از حکومت قلدری و آغاز هرج و مرج در اجتماع است.

برای آنکه مردم بدانند اگر ابوبکر به خیال خود سخن حقی هم دارد باید به شکل قانونی مطرح کند و پس از استماع سخن طرفین وقتی حکم صادر شد عمل نماید، این اقدامات حضرت زهرا علیهاالسلام از نظر قوانین قضاوت بین‏المللی نیز آنان را محکوم کرد و هر بشری با هر آئین و مذهبی می‏تواند درباره‏ی مسئله‏ی فدک قضاوت کند و ببیند که ساده‏ترین مسئله‏ی قضائی درباره‏ی آن رعایت نشده است!

ندادن شرایط مالی به غاصبین

مسئولیت کمک به ظالم از مسایلی است که خداوند بر سر آن مردم را مؤاخذه می‏نماید، چرا که کوچکترین یاری و اعانت به ظالم شرکت در ظلم اوست.

سکوت در مقابل غصب فدک یک وجهه‏اش کمک کلان مالی به غاصبین بود که از طریقی بنام اسلام با مسلمانان می‏جنگیدند و از سوی دیگر پایه‏های حکومت خود را محکم می‏کردند و از سویی بازکردن راه برای ادامه بدعت‏گزاریها بود.

لذا مقابله‏ی حضرت، برای بیرون آوردن این اعانه‏ی مالی از دست حاکم غاصب بود تا سالهای سال انحرافاتی که پیش خواهد آمد از این تقویت روزهای اول سرچشمه نگرفته باشد. اگر چه این مقابله‏ی حضرت در ظاهر اثری نبخشید ولی صاحب اموال آخرین تلاش خود را برای بیرون آوردن آن از چنگ غاصب نمود و در پیشگاه الهی معذوریت خود را ثابت کرد.

در دست داشتن شرایط مالی مناسب

وقتی کسی مالی را غصب می‏کند اکثراً مردم مالک را فراموش می‏کنند و فقط در صدد آنند که آیا متصرف جدید کار درستی کرد یا نه؟ در حالیکه هرکس برای احیای حقوق خویش قیام کند به طبیعی‏ترین حق خود اقدام کرده و هیچ خجالت و ملامتی هم ندارد.

اگر ما بگوئیم کسی اموال حضرت زهرا علیهاالسلام را به سرقت برده بود و حضرت برای بازگرداندن آن اقدام فرمودند این به معنای دنیا طلبی است؟! آیا اشخاصی که به دنیا اعتنا ندارند باید گرسنه بمانند و دنیا پرستان هرگونه که مایلند به چپاول بپردازند؟

حضرت زهرا علیهاالسلام می‏فرماید: «این ملکی بود که برایم عزیز بود چرا که از جانب خداوند و بدست پیامبرش عطا شده بود، و این را برای فرزندانم نگاه داشته بودم که آنان به مردم محتاج نباشند». آیا دفاع از چنین جنبه‏ی اقتصادی زندگی آن هم در مقابل کسی که آنرا به زور گرفته، مشکلی دارد؟ و اصلاً جای سؤال و اشکال است؟ گذشته از اینکه تا آن روز این اموال به مصرف فقرا می‏رسید و دلهایی شاد می‏شد که اکنون باید با دست خالی از درِ خانه‏ی فاطمه علیهاالسلام باز گردند!

حضرت زهرا علیهاالسلام این اموال را در مصارفی خاص مصرف می‏کرد و اینک باید ببیند در ضد آنچه خود مایل به صرف آن است خرج می‏شود و او همچنان قادر بر دفاع از اموال خود نیست. آیا دفاع برای چنین ثروت حلالی از ساده‏ترین اقدامات هر بشر و هر مسلمان نیست؟

از همه جالب‏تر اینکه مسئله بر سر مبلغی اندک نبوده که هرکس از فاصله دور با خطاب و عتاب بگوید این ارزشی ندارد، گذشت کنید! چطور مصرف آن برای غاصبین شیرین است، و فقط باید به کام فاطمه علیهاالسلام تلخ شود؟

تا اینجا سعی شد اسراری که عیناً از کلام شخص امیرالمؤمنین و حضرت زهرا علیهماالسلام استفاده شده ارائه گردد و مسلماً جهاتی هست که زمینه‏ی اجتماعی برای بیان آنها آماده نبوده است. به امید آن روز که با ظهور حضرت بقیة اللَّه الاعظم عجل اللَّه تعالی فرجه و محاکمه‏ی غاصبین بدست یداللهی آن امام حاضر، حقایق و نهفته‏های دیگری از فدک بر ما فاش شود.

منبع: کتابخانه تخصصی حج